Back

تایپوگرافی چیست و چه تفاوتی با خوشنویسی دارد؟

تایپوگرافی چیست؟

اغراق نیست اگر بگوییم پاسخ به این پرسش ساده، محل بزرگترین چالش و بحث در بین طراحان گرافیک ایران در سه دهه گذشته بوده است، ارائه ی تعریف دقیقی از تایپوگرافی به این دلیل دشوار است که معنی آن در طول تاریخ، بخصوص با ورود تکنولوژی های جدید در هر عصر دستخوش تغییر شده است. از سوی دیگر کاربرد تایپوگرافی در زمینه های مختلف باعث میشود تا تعاریف متفاوتی از آن ارائه شود.

تعریف و معنی تایپوگرافی چیست؟

تعریف تایپوگرافی
  تایپوگرافی هنر استفاده از حروف است، برای انتقال هر چه بهتر معنا.

راهنمای اصطلاحات به کار رفته : تایپ، فونت، تایپ فیس و تایپ دیزاین
در تدوین این مقاله تلاش شده تا موضوع برای افرادی که با اصطلاحات تخصصی و یا طراحی گرافیک آشنایی ندارند دارای ابهام نباشد، اما لازم است تا معنی بعضی از واژه ها و تفاوت آنها با یکدیگر را بدانید.

  • تعریف تایپ: در متون لاتین، «تایپ» به حروفی گفته می‌شود که از پیش طراحی و با هر تکنیکی ساخته ‌شده‌اند و قابلیت تکرار و چیده شدن در کنار یکدیگر را دارند و از چینش آن‌ها کنار یکدیگر کلمات، جمله‌ها و درنهایت متن ساخته می‌شود.
  • تعریف فونت: در دوران حروف‌سازی و حروف‌چینی دستی، به هر مجموعه از حروف فلزی با یک سبک و «اندازه» مشخص، یک «فونت» گفته می‌شد. به عبارت دیگر، “نیان” ۱۲ پوینت یک فونت بود و “نیان” ۱۴ پوینت یک فونت دیگر
  • تعریف تایپ فیس: «تایپ‌فیس» عبارت است از مجموعه‌ای از حروف و سایر نشانه‌های نوشتاری با یک طراحی یکپارچه و مرتبط. تایپ‌فیس آن چیزی است که می‌بینیم. فونت آن چیزی است که استفاده می‌کنیم. تایپ‌فیس نمود ظاهری و فونت نمود فیزیکی مجموعه‌ای از تایپ‌ها (حروف) ست.
  •  تعریف تایپ دیزاین : معنی تایپ دیزاین در زبان فارسی محل بحث است. در زبان انگلیسی، به فرایند طراحی یک مجموعه تایپ (حروف، علائم و ضمائم، اعداد و…) به صورتی که از یک سبک طراحی واحد و هماهنگ پیروی کنند و باهم مرتبط باشند، « تایپ دیزاین » گفته می‌شود.

تفاوت فونت و تایپ فیس

 

آیا تصور ما از تایپوگرافی صحیح است؟

احتمالا اگر یک طراح گرافیک نباشید تصویری که از تایپوگرافی در ذهن دارید ترکیبی از خوشنوسی، طراحی اسم یا طراحی لوگو است، که باعث میشود یک نام یا عنوان به شکلی خارج از عرف فونت های معمول به نظر آید، یک ظاهر خاص از یک کلمه یا جمله.

در مورد طراحان گرافیک نیز، وقتی سخن از تایپوگرافی به میان می‌آید، تصاویری از پوسترهای رضا عابدینی، مهدی سعیدی، مسعود نجابتی و یا دیگر طراحان گرافیک که تایپوگرافی ساختار آثارشان را تشکیل می دهد در ذهنمان نقش می‌بندد، گویا به نوعی تایپوگرافی برای ما، بیشتر در طراحی پوستر خلاصه شده است.

هر دوی این ذهنیت ها هم درست است و هم نیست!

کاربرد-تایپوگرافی-در-طراحی-پوستر،-لوگوتایپ-و-حروف-چینی

تفاوت در زاویه نگاه به این هنر است، احتمالا برای غربی‌ها این تصاویر ذهنی در مورد تایپوگرافی کمی متفاوت تر است، تایپوگرافی مبحثی کلی ست و تایپ دیزاین شاخه‌ای از آن می‌تواند باشد ولی با بررسی جریان شکل‌گیری تایپوگرافی غرب به شکل و شمایل و مفهوم امروزی، به این نکته می‌توان رسید که تایپوگرافی طی چند صد سال و بر پایه‌ی تایپ دیزاین و پیرامون آن بوجود آمده است.

همه چیز از نوشتار آغاز شد

برای درک مفهموم تایپوگرافی ابتدا باید بدانید که این اصطلاح در بر گیرنده چه موضوعاتی است. میتوانیم ادعا کنیم که تاریخ بشر با نوشتار آغاز شد. با نوشتار است که میتوان امروز را به فردا و نسل بعد انتقال داد، همه چیزهایی که تا به امروز به انسان رسیده است از طریق حروف و اعداد امکان پذیر شده است.

مارشال مک لوهان در سال ۱۹۶۷ در کتاب معروفش “رسانه، پیام است” نوشت:  قلم به سخن پایان داد. رمز و راز را برانداخت؛ معماری و شهرها را به ما داد و جاده ها، ارتش ها و دیوان سالاری را با خود آورد.

میزان اطلاعاتی که حافظهٔ انسان قادر به نگهداری آن است، بسیار محدود است، در حالی که برای اطلاعات نوشتاری، حداقل به صورت نظری محدودیتی وجود ندارد. ذخیرهٔ اطلاعات در قالب نوشتار، انسان را از وظیفهٔ دشوار حفظ کامل و احتمالاً دائمی بسیاری مطالب غیر ضروری رها کرده. درک این مسئله که نوع فونت و تایپ فیس بر ادراک و تمایل ما به خواندن متن تاثیر میگذارد بسیار اهمیت دارد.

پیدایش انواع خط در طول تاریخ تمدن برای کاربردهای خاص مانند کتابت، مکاتبات، منشور نویسی و تحریر فرامین اهمیت خوانایی متن و تاثیر آن بر مخاطب را نشان میدهد. همواره در طول تاریخ نوشتار مورد توجه بوده، زیرا باعث گسترش فرهنگ و تمدن گشته است، وقتی چیزی به این اهمیت وجود دارد بی شک برای پیشبرد آن به فن مخصوص به آن نیز احتیاج است.

پس از ابداع روش جدید چاپ و حروف سربی جدا شونده در حدود 600 سال پیش توسط یوهانس گوتنبرگ، ناگهان نوشتار و تکثیر آن به شکل چشم گیری افزایش یافت، اینجا بود که مفهوم جدیدی به وجود آمد به نام تایپوگرافی.

تایپوگرافی وارد میشود!

تاریخ تایپوگرافی هم تاریخ فناوریست و هم فرهنگ. واژه «تایپوگرافی» به طور کلی به طراحی تایپ فیس و چیدمان متن و دیگر عناصر یک صفحه گفته میشود. این صفحه می تواند صفحه یک مجله باشد یا صفحه نمایشگر کامپیوتر یا دیوار یک ساختمان. بعد از ابداع حروفچینی ماشینی، تایپوگرافرها در واقع همان حروفچینها بودند که مسئولیت طراحی صفحات نیز با آنها بود.

 

اختراع گوتنبرگ حروف سربی

اگر نقطه‌ی شروع تایپوگرافی را ساخت حروف سربی توسط گوتنبرگ در نظر بگیریم، با گذشت زمان و طی سالیان دراز در نقاط مختلفی، این مسیر ادامه پیدا کرده تا طراحی تایپ فیس ها جوابگوی نیازهای مختلف در زمان خود باشد و برای رفع نیازهای احتمالی طراحی گرافیک، به همین منوال ادامه پیدا کند.

” دلیل وجود تایپوگرافی، گرامیداشت محتوا است”

رابرت برینگرهست

گسترش کاربرد تایپوگرافی با تغییر تکنولوژی و رسانه ها

از زمان گوتنبرگ تا به کنون به ازای هر تغییر در تکنولوژی، راه حلی با بهترین کیفیت ممکن و همگام با زمانه برای غلبه بر محدودیت های فنی ارائه شده است. کاغذهای زمخت و فرم های ستبر حروف چاپی قرن پانزدهم جای خود را به کاغذهای نرم و صاف و تایپ فیس های زیباتر و ظریف تر داده است.

به همین ترتیب با ابداع انواع نمایشگرها، از نمایشگرهای لامپ پرتوی کاتدی گرفته تا نمایشگرهای کریستال مایع با قدرت تفکیک بالا، تایپ فیس ها و نرم افزارهای مرتبط با داده های فونت به منظور بهینه سازی عملکرد و خوانایی و زیبایی آن ها تکامل یافتند.

فن تايپوگرافی که در آغاز رواج صنعت چاپ به عنوان تخصصی در ابداع و گزينش و تنظيم حروف گوناگون برای چاپ مطرح شد بود در شکل معاصر مفهومی گسترده تر پيدا کرد.

کاربرد تایپوگرافی

تایپوگرافی در شکل معاصر به مفهوم تقویت ویژگی بصری حروف و جنبه تصویری در نوشتار به منظور تفهیم و تاثیرگذاری بیشتر در مخاطب و نیز حساسیت بخشی به حروف از طریق توجه به جنبه های خلاق در طراحی و کاربرد حروف است. این گونه بیان گرافیک به ویژه در دهه های اخیر در طراحی خط لاتین رشد یافت و در پی آن تایپوگرافی به تدریج در دیگر خطوط جهان نیز رایج شد.

تایپوگرافی فارسی در ایران

در کشور ما طراحان گرافیک کوشیده اند تا با استفاده از امکانات خط فارسی که البته گوناگونی ها، محدودیت ها و ویژگی های خاص خود را دارا است، اهداف و وظایف گرافیک معاصر و تایپوگرافی فارسی را محقق سازند. در این زمینه به ویژه با تکیه بر گنجینه خطوط اسلامی و ظرفیت های فراوان آن حرکت های شایان توجهی صورت گرفته و تایپوگرافی را به یکی از وجوه شاخص گرافیک ایران بدل کرده است.

بی شک در ایران تایپوگرافی فارسی با نام رضا عابدینی در هم تنیده است، عابدینی دانش آموخته رشته گرافیک در ده شصت بود، نگاه خاص و انتقادی عابدینی به تایپ فیس فارسی در نشریات و گرافیک آن سال ها که حاصل ورود ماشین های چاپ و به طبع آن تایپوگرافی در صنعت چاپ بود و تلاش های او برای تغییر این رویه، باعث شروع جریان نویی در جامعه گرافیک شد.

تایپوگرافی فارسی، رضا عابدینی

از دید کسی که با خط فارسی آشنایی ندارد، این موضوع غیر قابل باور است که این دو خط یه متن را نمایش میدهند.

کاری که در آن زمان حروف سربی با نوشتار و تایپ فیس فارسی کرده بود، در واقع تغییر ساختار خط فارسی به خط رومن بود تا بتوان از تکنولوژی روز استفاده کرد، یعنی تلفیق خط فارسی با تایپوگرافی غربی.

به دلیل جدا بودن حروف در الفبای رومن، برای تبدیل آنها به حروف سربی در ماشین چاپ مشکل خاصی وجود نداشت، اما در مورد خط فارسی که قرن ها پیش از این حالات مختلفی از یک حرف به واسطه اتصال آن با سایر حروف وجود داشت چنین پدیده ای بسیار غریب بود. از نظر عابدینی فدا کردن زیبایی خط فارسی برای استفاده از این تکنیک (چاپ با حروف سربی) نیازمند اصلاح و بهینه سازی بود.

تفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی (خوشنویسی)

تفاوت بنیادین میان تایپوگرافی و کالیگرافی، تفاوت میام عالم سخن آنهاست. یکی از کاربردهای اصلی تایپوگرافی در گرافیک است. هدف اصلی تایپوگرافی انتقال پیام است و در قالب سفارش انجام میشود. اما خوش نویسی یک هنر است و اصلی ترین هدف آن زیبایی است نه خوانایی.

خوش نویسی هنر نوشتن به صورت دستی است با تکیه بر ابزار های خوش نویسی. خوشنویسی را میتوان با ابزارهای متنوعی انجام داد، قلم موی فلزی، قلم نی، روان نویس یا حتی خودکار. خوشنویسی دارای قواعد خاصی است که با توجه به خط در حال تحریر متفاوت است، در خط نسخ، ریحان، ثلث و نستعلیق خوش نویسی وجود دارد که هر کدام قواعد مخصوص به خود را دارند.

اما در مورد تایپوگرافی این قواعد میتوانند تغییر کنند، اصلاح شوند یا حتی نادیده گرفته شوند، در بعضی موارد تایپوگرافی و کالیگرافی همپوشانی دارند. بسیاری از اساتید گرافیک و طراحان تایپ فیس حال حاضر ایران بر خوشنویسی تسلط دارند، اما این اعتقاد را دارند که خوشنویسی ارتباطی با تایپوگرافی ندارد.

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *